5
thị trường tác động đến chuẩn mực đạo đức, tác giả đưa ra những chuẩn mực
chủ yếu của con người Việt Nam trong xây dựng và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ
nghĩa hiện nay.
Ngoài ra còn một số bài báo, tạp chí của nhiều tác giả đã bàn đến các
nội dung: Đặng Hữu Toàn (2001), Hướng các giá trị đạo đức truyền thống
theo chuẩn giá trị chân thiện mỹ trong bối cảnh toàn cầu hoá và phát triển
kinh tế thị trường, tạp chí triết học số 4; Nguyễn Văn Huyên (2003), Lối sống
người Việt Nam dưới tác động của toàn cầu hoá, tạp chí triết học số 12; Võ
Văn Thắng (2005), Một số mâu thuẫn nảy sinh trong xây dựng lối sống mới ở
nước ta hiện nay, tạp chí triết học số 8; Nguyễn Thị Thanh Huyền (2007),
Toàn cầu hoá và nguy cơ suy thoái đạo đức, lối lối con người Việt Nam hiện
nay, tạp chí triết học số 2, Cao Thu Hằng (2003), Giáo dục các giá trị đạo đức
truyền thống trong điều kiện hiện nay, tạp chí triết học số 11,… và một số tài
liệu “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” do Ban tư tưởng
văn hóa trung ương soạn thảo.
Mỗi công trình, đề tài là một góc nhìn riêng của tác giả, là tiếng nói
hiện thực của từng nhà nghiên cứu góp phần xây dựng bức tranh thêm hài hòa
về hành vi, lối sống con người và đất nước Việt nam trong bối cảnh hội nhập
thế giới. Đây là nguồn tư liệu tham khảo quý giá cho tác giả trong quá trình
hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình.
3. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài
Mục đích là Làm rõ nội dung quan điểm triết học Mác-Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh và của Đảng ta về đạo đức truyền thống. Làm rõ những giá trị
đạo đức truyền thống Việt Nam. Trên cơ sở đó, xem xét thực trạng về đạo đức
lối sống của thanh niên huyện Hóc Môn hiện nay và đưa ra những giải pháp
phù hợp trong việc phát huy giá trị truyền thống đạo đức dân tộc tốt đẹp.
Trên cơ sở mục đích đó, nhiệm vụ của luận văn là:
6
- Làm rõ một số giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam cơ bản và vai trò
của giá trị đạo đức truyền thống trong giai đoạn hiện nay.
- Phân tích thực trạng những giá trị đạo truyền thống trong lối sống
thanh niên huyện Hóc Môn. Từ đó, đề ra những giải pháp phát huy giá trị
đạo đức truyền thống thiết thực phù hợp với sự phát triển kinh tế xã hội giai
đoạn hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Thanh niên huyện Hóc Môn thành phố Hồ
Chí Minh.
- Phạm vi nghiên cứu: Một số nội dung cơ bản của đạo đức truyền
thống dân tộc Việt Nam; phát huy giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam
trong lối sống thanh niên cùng với việc kết hợp hài hoà giá trị hiện đại; số liệu
liên quan đến đối tượng nghiên cứu tính từ năm 2007 đến nay.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
- Cơ sở lý luận: Triết học duy vật biện chứng về mối quan hệ giữa
tồn tại xã hội và ý thức xã hội; Các quan điểm của tư tưởng Hồ Chí Minh
và Đảng cộng sản Việt Nam về vấn đề phát huy và kế thừa các giá trị đạo
đức truyền thống dân tộc, vấn đề xây dựng đạo đức mới trong lối sống
thanh niên.
- Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp nghiên cứu chung nhất của
luận văn là các nguyên tắc, phương pháp luận của triết học duy vật biện chứng.
Trong đó chú trọng phương pháp thống nhất lịch sử - lôgíc, phân tích - tổng
hợp, trừu tượng hóa, khái quát hóa. Bên cạnh đó luận văn còn sử dụng phương
pháp điều tra, so sánh, đối chiếu và sử dụng những số liệu của Ủy ban nhân dân
huyện Hóc Môn và nghị quyết đại hội đại biểu Đảng bộ huyện Hóc Môn Thành
phố Hồ Chí Minh.
7
6. Đóng góp của đề tài
- Luận văn đề ra một số giải pháp cơ bản nhằm kế thứa và phát huy giá
trị đạo đức truyền thống dân tộc trong việc xây dựng lối sống đạo đức mới
cho thanh niên.
- Luận văn góp phần làm cơ sở lý luận cho các tổ chức chính trị xã hội
trong việc giáo dục đạo đức truyền thống cho thanh niên huyện Hóc Môn.
- Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho những người quan tâm.
7. Kết cấu của đề tài
Đề tài gồm 2 chương, 6 tiết, phần mở đầu, phần kết luận và danh mục
tài liệu tham khảo.
8
Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG
VỀ GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG
1.1. Quan điểm của triết học Mác-Lênin, Đảng Cộng sản Việt Nam và Hồ
Chí Minh về giá trị đạo đức truyền thống
1.1.1. Quan điểm của triết học Mác-Lênin về giá trị đạo đức truyền thống
C. Mác đã khẳng định rằng, sản xuất là yếu tố quyết định sự tồn tại của
cá nhân và phương thức sản xuất là hình thức hoạt động cơ bản của con
người, là mặt cơ bản của lối sống. Lối sống chính là phương thức, là dạng
hoạt động của con người, nó chịu sự quyết định của phương thức sản xuất. C.
Mác đã viết: “Phương thức sản xuất đời sống vật chất quyết định quá trình
sinh hoạt xã hội, chính trị và tinh thần nói chung. Không phải ý thức của con
người quyết định sự tồn tại của họ; trái lại, sự tồn tại xã hội của họ quyết định
ý thức của họ” [9, tr.15] Đây chính là chìa khoá để nhận thức bản chất của
mọi hiện tượng xã hội, trong đó có đạo đức. Đạo đức chính là một hình thái ý
thức xã hội, nó phản ánh và bị quy định bởi tồn tại xã hội. Nó là biểu hiện của
một trạng thái, một trình độ phát triển nhất định những điều kiện sinh hoạt vật
chất của xã hội. Ph. Ăngghen đã khẳng định rằng, về thực chất và xét đến
cùng, các nguyên tắc, các chuẩn mực, các quan niệm đạo đức chẳng qua chỉ là
sản phẩm của các chế độ kinh tế, các thời đại kinh tế và cùng với tính quy
định của yếu tố thời đại, đạo đức còn bị chi phối bởi những yếu tố mang tính
dân tộc. Tức trong mỗi dân tộc đều có một bản sắc văn hoá riêng được tạo bởi
nét đặc trưng của lịch sử hình thành đất nước và bởi tính độc đáo của các
quan niệm, các chuẩn mực, các ứng xử đạo đức. Nhìn nhận tính độc đáo và sự
khác biệt ấy về mặt dân tộc trong cặp khái niệm cơ bản của đạo đức, cặp khái
9
niệm thiện ác, Ăngghen chỉ ra sự biến đổi của chúng qua các thời đại và dân
tộc. “Từ dân tộc này sang dân tộc khác, từ thời đại này sang thời đại khác,
những quan niệm thiện ác đã biến đổi nhiều đến mức chúng thành trái ngược
nhau”. Luận điểm này của Ăngghen có ý nghĩa rất lớn trong việc xóa bỏ
thành kiến dân tộc đối với những đặc điểm về đời sống đạo đức và những
phong tục tập quán không giống với các dân tộc.
Mỗi dân tộc đều có những cách thức riêng biệt trong tổ chức đời sống,
trong những nghi lễ cuới xin, ma chay, trong lối xã giao, quy tắc mời chào,
thăm viếng, . Những truyền thống, tập quán ấy được hình thành, phát triển,
biến đổi và cải biến dần dần cho mỗi ngày một thích hợp hơn với sự tiến bộ
lịch sử và lợi ích của nhân dân. Trong quan hệ gần gũi giữa dân tộc này và
dân tộc khác, những truyền thống, tập quán đạo đức ấy thường có sự giao lưu
và được bổ sung thêm.Tuy nhiên những hành xử của dân tộc này cho là tốt, là
hợp lý thì ở dân tộc khác cho là sai trái, thiếu đạo đức. Như đối với người
phương tây, mẹ con, anh em và những người thân yêu lâu ngày gặp lại thì
thường ôm hôn nhau. Những cử chỉ đó dưới con mắt người phương đông
thường bị coi là thiếu đạo đức.
Chủ nghĩa Mác không đánh giá đạo đức theo những phong tục tập quán
khác nhau của các dân tộc như thế, mà đánh giá đạo đức con người ở chỗ
những hành vi nào đó có phù hợp hay không phù hợp với sự tiến bộ của lịch
sử và hạnh phúc của nhân dân. Vì thế, có rất nhiều thứ đạo đức khác nhau
giữa các thời đại, các giai cấp, các dân tộc. Muốn hiểu đúng đắn một giá trị
đạo đức nào đó, chúng ta phải luôn luôn gắn bó với cơ sở ra đời của nó, và
phải đứng trên phương diện của dân tộc đó mà đánh giá… Nếu không nhận
thức được sự biện chứng ấy của giá trị đạo đức nói chung và giá trị đạo đức
truyền thống nói riêng mà khư khư giữ những giá trị lỗi thời, thì nhất định sẽ
lạc lõng trong xã hội mới. Vì vậy Lênin đã xác định giá trị của đạo đức ở chỗ
10
nó phục vụ cho tiến bộ xã hội, vì hạnh phúc của con người. “Đạo đức giúp
cho xã hội loài người tiến lên trình độ cao hơn, thoát khỏi ách bóc lột lao
động”. Lênin nhấn mạnh rằng: “phát triển hợp quy luật của tổng số những
kiến thức mà loài người đã tích luỹ được dưới ách thống trị của xã hội tư bản,
xã hội của bọn địa chủ và xã hội của bọn quan liêu. Tất cả những con đường
đó, lớn và nhỏ, đã, đang và sẽ tiếp tục đưa tới văn hoá vô sản .”. Như vậy
Lênin đã gắn văn hoá xã hội chủ nghĩa với phát triển. Văn hóa là yếu tố nội
sinh, yếu tố làm cho chất lượng con người ngày một hoàn thiện, khả năng
hoạt động sáng tạo của con người ngày một nâng cao, phương thức ứng xử
giữa người với người ngày một cao đẹp. Đến lượt mình, sự phát triển chất
lượng con người, việc nâng cao năng lực sáng tạo của con người sẽ làm biến
đổi toàn bộ định hướng những giá trị vật chất của nền văn hóa nhân loại và sử
dụng toàn bộ tiềm năng to lớn của nó cho những mục đích tốt đẹp của con
người. Theo nghĩa đó. C. Mác đã khẳng định văn hóa là phương thức hoạt
động sống đặc thù của con người, phương thức con người “tái sản xuất ra toàn
bộ giới tự nhiên . theo quy luật của cái đẹp”. Đồng thời văn hóa cấu thành
một hệ thống gí trị, truyền thống, thẩm mỹ và lối sống mà dựa trên nền tảng
đó, mỗi dân tộc, mỗi quốc gia tự khẳng định bản sắc riêng của mình. Hơn nữa
nó không đứng ngoài sự phát triển, mà nó duy trì một sự phát triển bền vững
và điều tiết sự phát triển đó.
Sự phát triển diễn ra trên cơ sở kế thừa tổng số kiến thức mà nhân loại
đã đạt được và cũng có thể coi kế thừa là khía cạnh cấu thành sự vận động và
phát triển. Kế thừa là cơ sở không thể thiếu được của phát triển bền vững. Do
đó những giá trị đạo đức, đạo đức truyền thống sẽ được kế thừa và phát triển
khi nó phù hợp với sự tiến bộ xã hội. Tuy nhiên tùy vào từng giai đoạn lịch sử
cụ thể của mỗi quốc gia mà những giá trị đạo đức này cho là phù hợp, giá trị
đạo đức kia lại không phù hợp.
11
Như vậy, khi bàn về đạo đức nói chung, đạo đức truyền thống nói riêng
Mác, Ăngghen, Lênin đã luôn luôn sử dụng những khái niệm cũ, như thiện,
ác, vinh dự, lương tâm, chủ nghĩa vị tha và chủ nghĩa vị kỷ, chủ nghĩa khổ
hạnh và chủ nghĩa hưởng lạc… nhưng đi sâu vào những khái niệm này.
Chúng ta thấy Mác, Ăngghen, Lênin trên cơ sở của Chủ nghĩa duy vật biện
chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử đánh giá lại toàn bộ những tư tưởng đạo
đức từ xưa đến nay, đặt nền mong cho một đạo đức khoa học nhất và nêu lên
những nét cơ bản của đạo đức cộng sản chủ nghĩa. Lênin đã khẳng định rằng
“sự phát triển hợp quy luật” của đạo đức cộng sản là ở chỗ, nó là quá trình kế
thừa và phát triển, vừa kế thừa vừa phát triển toàn bộ các giá trị đạo đức của
nhân loại.
1.1.2. Quan điểm Đảng cộng sản Việt Nam về giá trị đạo đức truyền thống
Sự nghiệp đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo từ Đại hội VI đã
tác động mạnh mẽ đến nhận thức của nhân dân trên nhiều phương diện. yếu tố
con người, yếu tố đời thường với những nhu cầu tâm lý, tình cảm thiết yếu đã
được đặt ra đúng mức hơn. Tự do, hạnh phúc của mỗi người được quan tâm
trên hết. Và xây dựng một xã hội phát triển đúng nghĩa của nó phải là một xã
hội mà tất cả vì sự tiến bộ xã hội và hoàn thiện con người. Đảng ta đề ra “Xây
dựng một xã hội dân chủ văn minh, vì lợi ích chân chính và phẩm giá con
người, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực và thẩm mỹ ngày càng cao” [22,
tr.10], đồng thời trong hoạt động văn hoá, văn nghệ phải nhằm xây dựng và
phát triển nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng con người
Việt Nam về tư tưởng, đạo đức, tâm hồn, tình cảm, lối sống, xây dựng môi
trường văn hoá lành mạnh cho sự phát triển xã hội, và đặc biệt phải kế thừa và
phát huy các giá trị tinh thần, đạo đức, thẩm mỹ…của dân tộc. Trong đó bản
sắc văn hoá là đặc trưng về sắc thái thể hiện cả ở bên ngoài lẫn nội dung bên
trong, khẳng định nó là dân tộc này chứ không phải dân tộc khác. Tại Hội
12
nghị lần thứ năm Ban chấp hành Trung ương khoá VIII, Đảng ta đã khẳng
định bản sắc văn hoá dân tộc Việt Nam:
“Bao gồm những giá trị bền vững, những tinh hoa của công đồng các
dân tộc Việt Nam được vun đắp nên qua lịch sử hàng ngàn năm đấu tranh
dựng nước và giữ nước. Đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân
tộc, tinh thần đoàn kết cá nhân với gia đình - làng xã - tổ quốc; lòng nhân ái,
khoan dung trọng tình nghĩa, đạo lý, đức tính cần cù, sáng tạo ttong lao động,
sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống” [17, tr.56].
Tất cả những yếu tố đó cần được kế thừa và phát huy cùng với việc học
tập những tinh hoa văn hoá của nhân loại và không ngừng sáng tạo những giá
trị mới để chúng ta có thể xây dựng một nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, tự tin
hội nhập quốc tế. Chỉ trên cơ sở có một nền văn hoá như vậy, con người Việt
Nam sẽ có lối sống văn hoá hiện đại nhưng mang đậm đà bản sắc dân tộc.
Thế nhưng xã hội đang báo động về hiện trạng thế hệ trẻ rất ít quan tâm
đến truyền thống, coi thường những giá trị dân tộc, chạy theo lối sống thực
dụng, cá nhân vị kỷ… làm băng hoại nhiều thuần phong mỹ tục của dân tộc.
Vì lẽ đó, trong Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá
VII tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII đã khẳng định:
“Trong điều kiện kinh tế thị trường và mở rộng giao lưu quốc tế, phải
đặc biệt quan tâm gìn giữ và nâng cao bản sắc văn hoá dân tộc, kế thừa và
phát huy truyền thống đạo đức, tập quán tốt đẹp và lòng tự hào dân tộc. Tiếp
thu tinh hoa của các dân tộc trên thế giới, làm giàu đẹp nền văn hoá Việt
Nam; đấu tranh chống sự xâm nhập của các loại văn hoá độc hại, những
khuynh hướng sùng ngoại, lai căng mất gốc. Khắc phục tâm lý sùng bái đồng
tiền, bất chấp đạo lý, coi thường các giá trị nhân văn.” [23, tr.123]
Đồng thời giữ vững nguyên tắc của việc phát huy những giá trị truyền
thống của dân tộc là:
13
“Đi vào kinh tế thị trường, mở rộng giao lưu quốc tế, công nghiệp hoá,
hiện đại hoá đất nước, tiếp thu những tinh hoa của nhân loại, song phải luôn luôn
coi trọng những giá trị truyền thống và bản sắc dân tộc, quyết không được tự
đánh mất mình, trở thành bóng mờ hoặc bản sao của người khác” [23, tr.109].
Cần phải "đặc biệt quan tâm giữ gìn và nâng cao bản sắc dân tộc, kế thừa
và phát huy truyền thống đạo đức, tập quán tốt đẹp và lòng tự hào dân tộc".
Trong Nghị quyết Trung ương 5 (khoá VIII) khẳng định, mối quan hệ
giữa truyền thống và hiện đại, kế thừa và phát triển, dân tộc và quốc tế là sự
thống nhất hữu cơ. Do đó cần phải khai thác và phát triển những yếu tố tích
cực và tiến bộ mọi sắc thái và giá trị văn hoá, nghệ thuật của các dân tộc trên
thế giới cũng như trong đất nước ta; tạo ra sự thống nhất trong tính đa dạng và
phong phú của nền văn hoá Việt Nam. Khuyến khích và cổ vũ cái tốt, cái đẹp
trong quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với xã hội, với
thiên nhiên, phê phán cái sai, lên án cái xấu, cái ác, hướng tới chân, thiện, mỹ.
Biểu dương những hành vi tốt, đưa các nhân tố văn hoá, tinh thần nhân văn
thấm sâu vào lĩnh vực của đời sống xã hội, từ cách ứng xử trong gia đình,
trường học, xã hội đến các hoạt động sản xuất, kinh doanh, giao tiếp…
Hiện nay, sự biến động mạnh mẽ của các điều kiện kinh tế - xã hội, sự
giao thoa các nền văn hoá, tất yếu không thể không có sự chuyển đổi thang
giá trị đạo đức truyền thống, vấn đề là chuyển đổi theo xu hướng nào, tiến bộ
hay thoái hoá, thăng hoa hay sa đoạ. Phải chăng kinh tế càng phát triển thì các
giá trị đạo đức truyền thống được quyền quên lãng, không còn phù hợp với xã
hội mới… Kinh tế càng phát triển ta thấy thang giá trị đạo đức truyền thống
đang thay đổi cực kỳ nhanh chóng, phức tạp có cả tích cực và tiêu cực, thái
quá, thậm chí có sự đảo lộn. Vì vậy đạo đức truyền thống vừa phải đấu tranh
với các hệ thống đạo đức khác, vừa phải đấu tranh tự đổi mới, tự khẳng định
mình trong điều kiện mới.
14
Đạo đức không sinh ra từ đạo đức mà là sản phẩm của những điều kiện
lịch sừ - cụ thể. Các giá trị đạo đức là kết quả của các mối quan hệ giữa người
với người trong những hoàn cảnh lịch sử nhất định và nó góp phần thúc đẩy
lịch sử tiến lên, nó phù hợp với quy luật lịch sử, phải được xác định trên cơ sở
hiểu biết được xu hướng tất yếu của xã hội. Chính vì thế mà Đảng ta đòi hỏi
phải đặt toàn bộ đạo đức trên cơ sở của thế giới quan Mác - Lênin. Đạo đức
chân chính nói chung và những giá trị đạo đức truyền thống nói riêng vừa
phục vụ cho sự tiến bộ của xã hội vừa phục vụ cho hạnh phúc nhân dân. Chủ
nghĩa xã hội không những phù hợp với quy luật lịch sử mà còn là điều kiện cơ
bản để đem lại cho quần chúng nhân dân đời sống hạnh phúc nhất. Thiếu
động cơ chiến đấu vì hạnh phúc của nhân dân thì hành động của con người
cũng không thể là một giá trị đạo đức. Giá trị đạo đức của chúng ta phải là sự
thống nhất chặt chẽ giữa động cơ và hiệu quả, phải là sản phẩm cao nhất của
lòng trung thành vô hạn với tổ quốc, với chủ nghĩa xã hội và tinh thần quyết
tâm hoàn thành nhiệm vụ.
Giá trị đạo đức truyền thống có thể điều chỉnh và hướng mọi hành vi
hoạt động sống của con người vươn tới nhân văn cao cả, hướng mọi thành
viên và tầng lớp xã hội tới tự giác thực hiện hành vi của mình theo chuẩn mực
và lý tưởng đạo đức phù hợp với những giá trị xã hội tốt đẹp mà hàng ngàn
đời nay, con người chân chính khao khát xây dựng. Nó sẽ được phát huy cao
độ khi được sử dụng một cách hợp lý trong những điều kiện, hoàn cảnh nhất
định của dân tộc. Hơn nữa nó phải phù hợp với mục tiêu phát triển hiện đại
của dân tộc. Nhưng nếu giá trị truyền thống, bản sắc văn hoá dân tộc đứng
độc lập tách biệt với các yếu tố khác thì không thể tạo được sức mạnh nào hết.
Vì thế nó phải hợp lực với khoa học - công nghệ hiện đại, với triết lý phát
triển thích hợp của chính sách đúng đắn mới tạo ra sự cộng hưởng chuyển
thành sức mạnh đặc biệt - sức mạnh của lịch sử, truyền thống dân tộc.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét