Điển tích điển cố tuyển chọn P2

Điển tích điển cố tuyển chọn phần 2 ( Hà Nhật Minh st)
Trng khụng dỏm t khc ngay. Vỡ tỡnh th lỳc by gi nguy ngp lm. Th lc ca
Lý thỡ mnh, nu ụng khụng bng lũng thỡ chc chn hai trn phi sinh chin ha to.
Do ú, ụng phi gi cỏch cỏm n nhn l ri dn dn tỡm cỏch t khc. Trong khi
hon li l vt, Trng Tch lm mt bi th kốm theo, nhan l "Tit ph ngõm":
Em cú chng ri, chng ó bit,
M chng cũn tng cp minh chõu.
Cm lũng yờu mn khng khng y,
Em giu eo trong ym la o.
Khn ni nh em k ng uyn,
Chng em cm kớch hong cung.
Lũng chng trong sch nh bng tuyt,
M o tựng phu phi th chung.
Tr ngc cho chng em a l
Phi chi gp g lỳc cha chng.
(Bn dch ca Yó H Nguyn Võn Trung)
Nguyờn vn:
Quõn tri thip hu phu,
Tng thip song minh chõu
Cm quõn trin miờn ý
H ti hng la nhu.
Thip gia cao lõu liờn uyn khi,
Lng nhõn chp kớch Minh quang lý
Tri quõn dng tõm nh nguyt;
S phu thờ ngh ng sinh t.
Hon quõn minh chõu song l thựy,
Hn bt tng phựng v giỏ thỡ.
Mn thõn phn ngi con gỏi ó cú chng cn phi "tựng nht nhi chung", núi
thõn phn mỡnh, mt khi ó th chỳa ny ri thỡ cn phi trn o lm tụi "trung thn
bt s nh quõn". Ai cú thng n thỡ xin cỏm n vy.
Lý S o tip c bi th xem qua, cng sinh lũng cm mn m khụng cũn theo
ui v sinh s gỡ c.
Nc ta cng cú bi ca dao:

Ba ng mt ming tru cay,
Sao anh chng hi nhng ngy cũn khụng?
Bõy gi em ó cú chng,
Nh chim vo lng, nh cỏ cn cõu.
Cỏ cn cõu bit õu m g,
Chim vo lng bit thu no ra?

Tng truyn bi ca dao ny do o Duy T lm ra. Nguyờn lỳc by gi, nc Vit
Nam chia lm hai min. Min Bc thuc chỳa Trnh; min Nam thuc chỳa Nguyn.
Hai h to thnh cuc Nam Bc phõn tranh. o Duy T min Bc, ngi cú ti
nhng khụng c chỳa bit trng n v trng dng nờn trn vo Nam, c chỳa
Nguyn trng ói. Rng vi cỏnh li gp giú to, ti thao lc ca h o vang dy
n Bc H. Chỳa Trnh Trỏng by gi ly lm hi tic, con ngi lộn vo Nam, em l
vt quý bỏu dõng cho o, yờu cu o tr li giỳp mỡnh. o t chi bng my cõu
ca dao, mn li ca mt cụ gỏi cú chng ó khộo lộo t khc ngi yờu mỡnh
5
Điển tích điển cố tuyển chọn phần 2 ( Hà Nhật Minh st)
nhn gi chỳa Trnh, nh nh th Trng Tch Trung Hoa.
Tuy vy, chỳa Trnh khụng nn, vn tip tc theo ui, d d. o Duy T li phi gi
nhn thờm hai cõu th lc bỏt v Bc, ý chớ keo sn kiờn quyt ca mỡnh:

Cú lũng xin t n lũng.
ng i li na m chng em ghen.
Bỡnh Nguyờn Quõn
Trong tỏc phm "on trng tõn thanh" ca Nguyn Du, on thut li lỳc T Hi
gp g Thỳy Kiu, c hai núi chuyn nhau, cú nhng cõu:
. . .

Chỳt riờng chn ỏ th vng,
Bit õu m gi can trng vo õu?
Cũn nh vo trc ra sau,
Ai cho kộn chn vng thau ti mỡnh?
T rng: "Li núi hu tỡnh,
Khin ngi li nh cõu Bỡnh Nguyờn Quõn.

Kiu tha thit núi:

Bit õu m gi can trng vo õu?

v li ỏp ca T Hi:
Khin ngi li nh cõu Bỡnh Nguyờn Quõn.

Li l v ý t hai cõu vn mn ý v li hai cõu lin nhau trong bi "Hm an thiu
niờn hnh" ca Cao T i ng:
V tri can m hng thựy th,
Linh nhõn khc c Bỡnh Nguyờn Quõn.
Ngha l:

Bit ai gan rut nh mỡnh,
Khin ngi li nh n Bỡnh Nguyờn Quõn.
Nguyờn i Chin Quc (479-221 trc D.L.), con ca V Linh Vng nc Triu tờn
Thng, lm Tng quc v c phong t Bỡnh Nguyờn nờn thng gi l Bỡnh
Nguyờn Quõn.
Cng nh Mnh Thng Quõn (ngi nc T), Tớn Lng Quõn (ngi lm tng
nc Ngy), Bỡnh Nguyờn Quõn ngi rt hiu khỏch. Trong nh bao gi cng cú thc
khỏch n hng ngn ngi.
Khi quõn nc Tn võy kinh ụ nc Triu l Hm an, vua nc Triu phi sai Bỡnh
Nguyờn Quõn n nc S cu cu bng cỏch liờn minh. Bỡnh Nguyờn Quõn nh chn
ly 20 ngi sc khe, mu mo trong s thc khỏch cựng i. Nhng ch chn
c 19 ngi.
Mt thc khỏch trờn Mao Toi bc ra, tỡnh nguyn i cho s. Bỡnh Nguyờn Quõn
hi:
- Tiờn sinh nh ny c bao lõu?
Mao Toi ỏp:
- ó c 3 nm.
Bỡnh Nguyờn Quõn núi:
- Phm bc hin s i chng khỏc gỡ cỏi dựi trong cỏi tỳi, bao gi mi nhn cng
6
Điển tích điển cố tuyển chọn phần 2 ( Hà Nhật Minh st)
thũ ra ngoi. Tiờn sinh õy ó n 3 nm m tụi cha tng thy ngi chung quanh
tụi khen ngi iu gỡ, th l tiờn sinh khụng cú c ti thỡ xin mi tiờn sinh li nh.
Mao Toi núi:
- Chớnh ngy nay tụi mi xin lm cỏi dựi trong cỏi tỳi ú. Nu tụi sm c nh cỏi dựi
trong tỳi thỡ chng nhng ch thũ mi nhn ra, m li cũn nhy tut c ra ngoi na.
Nghe li ỏp l lựng, Bỡnh Nguyờn Quõn bng lũng cho i. Mi chớn thc khỏch kia
nhỡn nhau cú v xem thng, ci thm.
n nc S, Bỡnh Nguyờn Quõn cựng vua S bn vic liờn minh, gii by li hi, t
sỏng sm mói n tra m vn cha ngó ng ra sao. Mi chớn thc khỏch kia bốn
bo Mao Toi rng:
- Xin mi tiờn sinh lờn i.
Mao Toi cm kim, bc lờn thm, núi vi Bỡnh Nguyờn Quõn rng:
- Vic liờn minh li hi th no, ch núi vi li cng quyt nh c, th m bn bc
t sỏng n tra vn cha ra b no l c lm sao?
Vua nc S hi ai, thỡ Bỡnh Nguyờn Quõn cho bit ú l ngi nh. Vua S quỏt:
- Sao khụng lựi xung? Ta ng núi chuyn vi ch ngi, lờn õy lm gỡ?
Mao Toi vn cm kim, tin lờn, nh c núi:
- Nh vua s d quỏt thỏo mng tụi l vỡ cy nc S cú t rng ngi nhiu. Nhng
t ch nh vua n ch tụi ng ch trong 10 bc, thỡ tớnh mng ca nh vua l
trong tay tụi. Cy th no c t rng ngi nhiu kia? Hin cú ch tụi ngi ú m
nh vua quỏt thỏo tụi thỡ cũn l gỡ? V tụi cú nghe rng: vua Thang ch nh khong
t 70 dm m lm vua thiờn h; vua Vn ch nh mt vựng 100 dm m khut phc
c ch hu, cú phi õu l vỡ nhiu s tt? Nay nc S nu bit gi c th, trn
c huy thỡ sn t vuong 5 ngn dm, di c k cú 100 vn quõn, sc lm
bỏ vng ú. Sc mnh nh th, ỏng l thiờn h khụng sao ch ni, th m thng
nhói Bch Khi, tng ca nc Tn, ch em cú vi vn quõn ỏnh nhau vi nc
S, trn u ó chim c t Yờn Sinh, trn th hai li t mt Di Lng, trn th
ba phm n c lng tm ca tiờn vng nc S. ú l mi thự muụn i, ngay
nc Triu chỳng tụi cũn h thn thay, th m nh vua khụng bit cm gin. Vy
ngy nay, liờn minh chớnh l vỡ nc S ch khụng phi vỡ nc Triu. Ch tụi ngi ú,
nh vua quỏt thỏo tụi l ngha lm sao?
Vua S gt gự bo:
- Phi, phi! Cụng vic nc tụi, ỳng nh li tiờn sinh núi. Vy tụi xin em c nc
liờn minh.
on tt c tụi chỳa u ung mỏu n th.
Mao Toi ci núi vi bn 19 ngi:
- i vi s thnh cụng ny, cỏc ụng ch l theo uụi, vy mỏu n phn ú thụi.
Thc hin c cuc liờn minh, Bỡnh Nguyờn Quõn tr v nc Triu, núi:
- Thụi, ta khụng cũn dỏm xột oỏn ngi na. Xa nay ta ó tng xột thiờn h, k s
nhiu thỡ n hng ngn ngi, m ớt thỡ cng hng trm, vn t ho rng cha h b
sút ai c. Th m n nay t bit mỡnh trc kia ó khụng nhn rừ c ti ca Mao
tiờn sinh. Khi sang nc S, Mao tiờn sinh ó lm cho nc Triu c vụ cựng tụn
kớnh. Mi bit tiờn sinh ó khộo dựng ba tc li mnh hn trm vn quõn. Thụi, t
õy ta khụng dỏm xột ngi na.
ễng lin ct Mao Toi lờn hng Thng khỏch.
Tuy dựng ngi m Bỡnh Nguyờn Quõn vn t nhn ó thiu sút trong vic xột ngi.
Li núi ú tht tri b tri k vy.

7
Điển tích điển cố tuyển chọn phần 2 ( Hà Nhật Minh st)
Thy nhn lung tng th phong
Trong "Chinh ph ngõm", bn dch ca b on Th im, on din t tỡnh cm ca
ngi chinh ph trụng tin chng, cú cõu:
Tri my thu, tin i, tin li,
Ti xuõn ny, tin hóy vng khụng.
Thy nhn, lung tng th phong,
Nghe hi sng, sm ỏo bụng sn sng.
"Thy nhn" l thy chim nhn. Theo nguyờn tỏc bng Hỏn vn ca ng Trn Cụn l:
"Kin nhn ung nhiờn t tỏi bch". "Thy nhn" cú ngha l th tớn, do in Tụ Vừ.
Tụ Vừ t T Khanh, quờ Mu Lng, huyn Hng Bỡnh, tnh Thim Tõy, ngi i Tõy
Hỏn (206 trc-196 sau D.L.) lm quan triu vua Nguyờn (48-33 trc D.L.). Lỳc
by gi, gic Hung Nụ xõm ln Trung Nguyờn. Nh Hỏn tht bi, vua Hỏn phi sai Tụ
Vừ lm s sang Hung Nụ xin ging hũa. Chỳa Hung Nụ thy Tụ Vừ ng i cng ci,
lu loỏt t ra ngi cú ý chớ ti ba li lc nờn ý mun thu dựng, tỡm li d hng. Khụng
kt qu, nhng chỳa Hung Nụ khụng chỏn nn, truyn cho V Lut, nguyờn l ngi
Hỏn u hng, ly tỡnh ng bang m dựng li ngon ngt khuyờn nh Tụ Vừ. V n
núi vi Tụ Vừ:
- Tụ quõn nu khụng nghe li tt b git. Chu cht nh th phng cú ớch gỡ. Chi bng
u hng i, ti hốn nh tụi cũn c trng dng, nu l bc i ti nh Tụ quõn tt
c phong vng bỏi tng, s i phỳ quý hn cm chc trong tay.
Tụ Vừ ng pht dy, ch mt V Lut mng nhic:
- Ta khụng ng my li vụ lng tõm n th. ó mui mt th k thự cu vinh,
tng khụng cũn dỏm trụng ta, ai ng my li mt dy my dn quỏ, n õy khuyờn
ta u hng. My bc ngay i, ch nhn ta l ngi cựng nũi cựng nc na. Vỡ nũi
ging Trung Quc khụng bao gi li cú hng vụ s nh my.
B s nhc thm t, V Lut mt tr v, phc mng chỳa Hung Nụ rng Tụ quyt
mt cht, khụng chu u hng v xin em git i. Chỳa Hung Nụ thõm c, mm ci
núi:
- Nú mun cht thỡ cú khú gỡ, nhng khi no ta cho nú cht ngay õu. Ta cũn phi lm
cho nú chu iu kh nhc xem cỏi gan nú to bng no.
Ri chỳa Hung Nụ sai giam Tụ vo mt cỏi hm t ti tm, hng ngy chng cho n
ung gỡ c.
Thng hi cho Tụ Vừ, b giam trong hm chn chiu khụng cú, ngy ờm li cú ma
tuyt, ó úi li rột, chng bit kim gỡ n cho no lũng, nh phi lm nhng cc
tuyt v nht nhng lụng ỏo chiờn tm nhai cho úi. n nm hụm, chỳa Hung Nụ
li sai ngi n dũ xem thỡ thy Tụ vn ngi chm hm, v mt nh thng.
Ly lm l, chỳa Hung Nụ h lnh em Tụ Vừ lờn Bc Hi l mt min hoang vu, quanh
nm giỏ rột, giao cho mt n dờ a, bt phi chn nuụi; v ra lnh nu bao gi n
dờ y con thỡ mi cho v nc.
Bit rừ s tn bo ờ hốn ca chỳa Hung Nụ, Tụ Vừ ch mm ci.
Nh s luyn tp chu ng kh cc, cú lỳc un mỡnh bờn la núng, cú lỳc li mỡnh
trn tm tuyt, gi ma ngy cũn nh nờn Tụ Vừ xem thng cnh a y, vt v.
Bc Hi, ban ngy Tụ ui n dờ ra mt bói c cho t do i li kim n; cũn mỡnh thỡ
tỡm bt nhng chut ng v bt c n tm qua ngy. Ti n li dn n dờ v
trong hm nm ngh. õy, ngoi n d lm bu bn, Tụ Vừ cũn mt lỏ c tit mao
ca vua giao cho khi i s l biu hin ca mt s mng trng i, Tụ cm luụn trong
tay, khụng lỳc no ri. Thỏng ln ngy qua, tri nm ny sang nm khỏc, nhng lụng
trờn thõn lỏ c dn dn trỳt rng ht, ch cũn tr li cỏn khụng.
sa mc Bc Hi lõu nm, mt hụm Tụ Vừ ngh c mt k vit th v Hỏn bỏo tin.
8
Điển tích điển cố tuyển chọn phần 2 ( Hà Nhật Minh st)
Tụ vit nhiu bc th vo mnh la ỏo, ri buc vo chõn chim nhn m Tụ bt c,
th cho chim nhn bay i.
V mựa ụng, chim nhn Bc Hi v Trung Nguyờn, bay vo vn Thng Lõm
ca nh vua lm . Vua Hỏn bt c, m th ra xem mi bit Tụ Vừ cũn sng mt
ch cc k kh cc, ly lm mi lũng, thng xút vụ cựng. Mói n 19 nm, by gi
Hung Nụ yu th, tht bi, xin hũa. Chỳa Hung Nụ núi di l Tụ Vừ ó b bnh cht t
lõu, nhng vua Hỏn a th th ca Tụ Vừ, by gi chỳa Hung Nụ khụng dỏm giam
cm na, nh sai mt o quõn h tng n biờn cnh, cho v nc.
Trong truyn "Song phng k duyờn" lỳc Chiờu Quõn cng H n Nhn Mụn Quan,
nng cng xộ vt ỏo la, cn múng tay vit th buc vo chõn chim nhn gi v
vua Hỏn.
Bi in ny, sau dựng "tin nhn", "tin hng", u ch tin tc. Dựng ch "tỏi bch" l
la ngoi i, tc ỏo la ca Tụ Vừ xộ vit th.
nhc li gng oanh lit, khng khỏi v khớ tit ca Tụ Vừ, s ca Tu thng
v hỡnh mt ngi tay cm c tit mao, chn by dờ gia mt chn hoang vu cc k
bun thm, cú 4 ch "Tụ Vừ mc dng" (Tụ Vừ chn dờ).
Truyn Tu chộp: khi Tụ Vừ sng Bc Hi cú kt duyờn chng v vi mt con vn
ngi. Con vn ny rt yờu quý Tụ Vừ, hng ngy i tỡm thc phm v nuụi Tụ Vừ.
Khi c chỳa Hung Nụ cho v nc, Tụ Vừ ra i nhng lũng cũn chua xút thng
cm mi tỡnh xa.
B Ngụ Chi Lan, ngi i Lờ Thỏnh Tụng (1460-1497), cú ti vn chng, lm bi
th nhan "Tụ Vừ t H ph":
Ngp ngng bng chộn ly bụi,
Ngh mỡnh muụn dm, thng ngi nm canh.
Nh duyờn k ng ba sinh,
Trm nm xin gi chỳt tỡnh ti õy.
Ngn s tit lung lay chớn b,
Nng ch trung nờn nh ch tỡnh riờng.
Ng ngng khi quy gỏnh buc yờn,
Ru mt chộn, ly ụi hng ló chó.
Trỏch ụng T, b Nguyt sao khuy kha,
em duyờn em m vn ch Xớch Thng,
Phng xa kia vng ly chng Lng,
Tỡm xum hip chiu chn cng mói mói.
Hay l cỏ nc chng a mu phn i?
em duyờn em m buc li chng Tụ.
Xui nờn k Hỏn ngi H,
Lnh lo em thu mn ph thỳy.
Cú cõu rng:
Quyờn on võn thiờn lý,
ễ Thc so hng nguyt nht chi.
Dt nhõn duyờn m li biờn thựy,
Cho nng gỏnh chung tỡnh ra th th.
Du H l cú cam li hi th,
Ti thụng thiờn bit cho ai.
Cũn non, cũn nc, cũn di.
ễn ỡnh Quõn, mt thi ho i nh ng khi qua miu ca Tụ Vừ cú cm :
Tụ Vừ hn tiờu Hỏn s tin,
C t cao th lng man nhiờn.
Võn biờn nhn on H thiờn nguyt,
9
Điển tích điển cố tuyển chọn phần 2 ( Hà Nhật Minh st)
Lng thng dng quý tỏi tho yờn.
Hi nht lõu i phi giỏp trng,
Kh thi th kim th inh niờn.
Mu Lng bt kin phong hu n?
Khụng hng thu ba khc th xuyờn.
Ngha: (Bn dch ca Tụ Nam)
Hỏn s nghe tin bng ht hn,
Cõy cao miu c búng hong hụn.
Chõn mõy nhn vng trng h nht,
Sn nỳi dờ v khúi i tuụn.
Tr li lõu i nguyờn np c,
Ra i th kim bui xuõn cũn.
Mu Lng sao chng phong hu nh?
Trụng loỏng thua ba khúc nc ngun.
Trong tỏc phm "Cung oỏn ngõm khỳc" ca ễn Nh Hu Nguyn Gia Thiu cng cú
cõu:
Ngy sỏu khc tin mong nhn vng.
ờm nm canh lng ting chiờng rn.
"Nhn vng" cng do in c trờn.
Sỏt thờ cu tng
Trong tỏc phm "Lc Võn Tiờn" ca c Nguyn ỡnh Chiu, on Vừ Th Loan tin Lc
Võn Tiờn i thi, Võn Tiờn nhn nh nng cú cõu:

May duyờn ri n d phụ,
Ch nghi Ngụ Khi, hóy lo Mói Thn.

Ti sao nghi Ngụ Khi? Vỡ Ngụ Khi ó git v nh c lm tng.
Ngụ Khi, ngi nc V i Chin Quc (481-221 trc D.L.). Lỳc cũn bộ, Khi
chuyờn hc ngh ỏnh gm, luyn vừ. B m ry la. Khi ct ly tay chy mỏu, th
rng:
- Nay con xin t t m, i du hc tha phng, nu khụng lm n bc khanh, tng
thỡ con quyt khụng tr v t V ny m trụng thy m na!
B m khúc lúc khuyờn can nhng Khi khụng nghe, nht quyt quy gúi ra i. Khi
qua nc L xin hc o vi thy Tng Sõm. Khi rt chm hc. Mt hụm cú quan i
phu nc T l in C sang L, ngi bn lun sỏch v, thy Ngụ Khi l ngi hiu
hc, cú ti mi g con gỏi cho. Tuy ó ly v, nhng Ngụ Khi vn cũn hc.
Thy Tng Sõm bit Ngụ Khi cũn m gi, mt hụm gi li hi:
- Ngi du hc ó 6 nm ri, sao khụng tr v thm mu thõn nh ngi. o lm
con, xa cha m lm sao yờn tõm hc hnh c?
Ngụ Khi thut li li th xa l chng no lm c bc khanh, tng thỡ mi tr v.
Thy Tng Sõm bo:
- Lm trai cú chớ lp thõn l hay, nhng ch nờn th vi ngi khỏc, ch sao li th vi
m gi. V li vỡ khanh, tng m quờn bn phn lm con sm hụm phng dng m
gi thỡ lm sao ra ngi c.
T y, thy Tng Sõm cú ý khụng bng lũng Ngụ Khi.
Mt hụm, Ngụ Khi ang ngi hc, cú ngi nc V n bỏo tin cho Khi bit l m
Khi ó cht. Ngụ Khi nghe tin khúc lờn ba ting ri lau nc mt, ngi hc nh
10
Điển tích điển cố tuyển chọn phần 2 ( Hà Nhật Minh st)
thng. Tng Sõm thy th c gin, gi Ngụ Khi, bo:
- Nc khụng gc thỡ mau khụ, cõy khụng gc thỡ d góy. Lm ngi m vụ ngha thỡ
gi ton i sao c. Nh nh ngi nghe tin m cht m chng ng lũng thỡ tht
l k vong õn bi ngha, quờn gc mt ngun, chng xng l hc trũ ca ta. K t
nay, ta cm mi n trng ca ta na.
Ngụ Khi b trng thy Tng Sõm i hc vừ. Ba nm, Khi gii binh phỏp trn
bốn qua nc S xin lm quan. Tng nc S l Cụng Nghi Hu bn lun binh phỏp
vi Khi, bit l ngi cú ti, nờn tõu xin vi L hu dựng Khi v phong chc i
phu. c bng lc cao, Khi mua thờm hu gỏi lm thỳ vui riờng.
Lỳc by gi nc T sang ỏnh L. Cụng Nghi Hu tõu vi L Mc Cụng l mun lui
binh T nờn phong tng cho Ngụ Khi. í ca Khi cng mun lm tng, cm quõn
ỏnh T. L Mc Cụng bit Khi l ngi cú ti nhng vỡ thy Khi cú v l ngi
nc T nờn phõn võn, khụng dỏm tin dựng. Cụng Nghi Hu thut li chuyn cho Khi
nghe. Khi ci núi:
- Tng iu chi? Tụi s lm cho chỳa cụng ht nghi.
Ngụ Khi tr v t dinh, hi v l in Th:
- Ngi ta cú v quý vỡ l gỡ?
in th ỏp:
- Gia o cú trong, cú ngoi mi nờn. Lm cho nờn ni nghip nh mi gi l v quý.
Ngụ Khi li hi:
- Nay ta mun lm nờn nghip ln, khanh tng n lc muụn chung, gia nghip ly
lng, vy nng hóy giỳp ta.
in th ỏp:
- Thip l n b cú th gỡ giỳp cho phu tng thnh cụng c.
Ngụ Khi nghiờm ngh núi:
- Nay T ỏnh L, chỳa cụng mun dựng ta lm tng, him vỡ nng h in vn
dũng quc thớch nc T nờn chỳa cụng e ngi. Vy ta xin nng cỏi u L hu
khi nghi, ta chc cụng danh s thnh toi.
in th hong ht, cha m ming núi c gỡ thỡ ó b Ngụ Khi chộm rng u.
on Khi dõng u v lờn cho L Mc Cụng bo rng t lũng vỡ nc L.
Mc Cụng cú ý khụng bng lũng, nhng ngi khụng dựng thỡ Khi s giỳp T ỏnh li
L nờn phong Khi lm tng c hai vn quõn ỏnh T.
Khi tht l ngi cú ti, i thng T, c phong chc Thng khanh, bng lc cao
nht nc L.
Tng nc T l Trng Lu bit Khi cú tớnh tham lam, hiu sc nờn em ngn
lng vng v gỏi p n kinh ụ nc L hi l cho Khi cu hũa. Khi ly lm
thớch, nhn ngay. Trng Bu lin lm k ly giỏn, phao n lờn l Khi n hi l ca
T lm L Mc Cụng nghi ng nh tc ht quan chc v h ngc Khi.
Ngụ Khi hong s b chy qua nc Ngy c Ngy hu cho trn th t Tõy H.
Nhng chng bao lõu thỡ th t Kớch lờn ni ngụi Ngy hu, khụng dựng Khi na, nờn
Khi trn sang nc S.
S Niu vng tin dựng, phong Khi lm tng quc. Ngụ Khi nh li quan ch, ct
tc quan, bng lc ca nhiu ngi lm cho cỏnh hong thõn quc thớch cm tc. S
lỳc by gi cng giu mnh, lm cho cỏc nc Tn, T, Tn, L u phi khip phc.
Nhng khi S Niu vng mt, cha kp khõm lim thỡ dũng h Niu vng v cỏc con
chỏu ca cỏc v i thn vỡ ch nh quan ca Ngụ Khi l mt tc lc, nhõn c
hi quc tang, nờn ni dy lm lon, võy bt Ngụ Khi.
Khi hong ht b chy trn nhng b bn hong tc cm cựng tờn ui n theo bn
cht.
11
Điển tích điển cố tuyển chọn phần 2 ( Hà Nhật Minh st)

C ỏn t mi
i Hu Hỏn (25-219), t Giang Nam cú mt chng hn s tờn Lng Hng. Nh
nghốo, Lng Hng trong tỳp lu tranh vỏch t. H Lng chm hc bit trng
liờm s, khớ tit, gi o thanh bn cao p. c hnh, ti nng ca chng c ngi
khõm phc, ni ting khp ni.
vựng a phng cú nng Mnh Quang vn dũng nho gia giu cú nht vựng. Nng
tớnh nt oan trang c hnh, ng kộn chng. Nhiu ngi thõn hi, nng tr
li rng ch cú ngi hin c nh Lng Hng mi xng ỏng l chng.
Thy nh h Mnh o c, Lng Hng cựng nng Mnh Quang kt ngha ỏ vng.
Khi lm l thnh hụn, nng Mnh Quang mc xiờm y lng ly, trang sc ton vng
ngc t tin, ct lm p cho chng va ý. No ng trụng thy v trang sc rc r,
Lng Hng khụng bng lũng, by ngy ờm, chng khụng lm l ng phũng hoa
chỳc.
Nng Mnh Quang ly lm l, kim im li li núi c ch ca mỡnh khụng t v gỡ vụ
l. Ngh mói, nng ng rng vỡ nng trang sc lng ly m chng khụng bng lũng
chng. Nng lin trỳt b lp ỏo qun tt p, trang sc ngc vng, mc y phc
vi bụ, ci thoa gai ra hu chng.
Thy v nh th, Lng Hng vui v núi:
- õy mi chớnh l v ca ta. Hng ny khụng mng danh li, khụng ham ca bc
vng. Hng ch mun cựng v cy ly rung, trng ly lỳa, dt ly vi, sinh sng trong
cnh nghốo m lỳc no cng gi trũn khớ tit, o c, v lỳc no cng kớnh trng
chng v chng lỳc no cng n yờu v.
Mnh Quang nghe chng núi rt ly lm vui v. Nng i vi chng rt mc cung
kớnh. Mi ba cm, i din, nng nõng mõm ngang my t lũng kớnh trng chng.
Trong tỏc phm "Nh mai", tỏc gi Vụ danh, on din t cnh Hoi Nguyờn i
cng H cú lm bi th tng tỡnh nhõn l Mai Lng Ngc lỳc chia ly, cú cõu:
Ngang my Mnh th cha nõng ỏn,
Thy mt Chiờu Quõn ó mt tranh.
"Mnh th" õy ch nng Mnh Quang. V sau, nhng nh cú hụn l, nh trai thng
vit 4 ch "C ỏn t mi" dỏn ca phũng, ch rng ngi v hin c.
Trong tỏc phm "on trng tõn thanh" ca c Nguyn Du, lỳc Kiu sang chi nh
Kim Trng, chng nho sinh ny cú chiu õu ym l li, Kiu s chng i quỏ vũng l
giỏo, mi cú cõu khuyờn:
V chi mt úa yờu o,
Vn hng chi dỏm ngn ro chim xanh.
ó cho vo bc b kinh.
o tũng phu ly ch trinh lm u.
"B kinh" l "B qun, kinh thoa", ngha l qun bng vi, trõm ci u bng gai, ch
ngi v hin c.
Tt Hn Thc
Tt ny n vo ngy mng 3 thỏng 3. Vo ngy ny ngi Tu n ton ngui v t
chc nhng cuc chi vui v lm.
Nguyờn con ca Tn Hiu Cụng l cụng t Trựng Nh b cha ghột b mun git cht
12
Điển tích điển cố tuyển chọn phần 2 ( Hà Nhật Minh st)
lp dũng th, phi chy trn sang nc ngoi. Theo phũ Trựng Nh cú mt s b tụi.
Lu lc t nc ny sang nc khỏc, chỳa tụi tri qua bao nhiờu ni vt v gian lao.
Mt hụm úi quỏ, h phi hỏi rau sam lun n. Trựng Nh khụng nut c. Bng cú
mt b tụi tũng vong l Gii T Thụi em mt bỏt chỏo tht n dõng. Trựng Nh n
ly lm ngon lm. n xong, hi: õu m cú?
Gii T Thụi tha:
- y l tht ựi ca tụi ú. Tụi nghe núi k hiu t b thõn th cha m, ngi trung
thn b thõn th vua. Nay cụng t khụng cú gỡ n, nờn tụi phi ct ựi tụi m dõng
cụng t.
Trựng Nh sa nc mt, núi:
- n ny bit bao gi n li c.
Mói 20 nm sau Trựng Nh mi c tr v nc, lờn ngụi vua l Tn Vn Cụng.
ban thng cụng lao cho nhng ngi phc quc, Trựng Nh chia lm ba hng:
1) Nhng ngi tũng vong (nhng ngi theo i trn).
2) Nhng ngi tng khon (nhng ngi giỳp tin bc).
3) Nhng ngi nghinh hng (nhng ngi xin lm ni ng ún v lm vua).
Trong ba hng ny li tựy theo nhng ngi no cú cụng khú nhc nhiu hay ớt m
chia hn kộm.
Ban thng cụng thn xong, nh vua cũn yt mt t chiu ca thnh rng: "Nu
ngi no cú cụng lao m cha thng thỡ cho phộp c t tin núi ra".
Gii T Thụi vn ngi trong bn tũng vong, nhng tớnh khớ im m. Khi Trựng Nh
lờn ngụi, ụng ch vo chỳc mng mt ln u, ri cỏo m v nh, yờn phn nghốo
kh, vn i khõu giy thuờ ly tin nuụi m.
Khi Tn Vn Cụng ban thng cụng thn, khụng thy Gii T Thụi n thỡ cng quờn
mt, chng hi chi n. Ngi lỏng ging nh Gii T Thụi tờn Gii Trng, thy th
khụng bng lũng, nhng khi thy trờn ca thnh cú chiu yt thỡ vi vng gi ca bỏo
tin cho Gii T Thụi bit. ễng ch mm ci, khụng núi gỡ. B m di bp nghe
ting, ra bo con:
- My khú nhc trong 19 nm tri, ct tht ựi dõng chỳa cụng, sao bõy gi my
khụng núi ra lónh thng? Ha may c mt vi chung thúc, chng cũn hn i
khõu giy thuờ hay sao?
Gii T Thụi tha:
- Cỏc con ca Hin Cụng c thy 9 ngi, ch cú chỳa cụng hin c hn c. Hu cụng
v Hoi cụng khụng cú c, vy nờn tri t trut ngụi m cho chỳa cụng. Cỏc
ngi theo hu khụng bit ý tri, dỏm t nhn l cụng mỡnh, con ngh ly lm xu h
lm, chng th i khõu giy m sng cũn hn.
B m núi:
- Con lm c ngi liờm s, cú l ta li khụng lm c m ca ngi liờm s hay
sao! Vy thỡ m con ta tỡm ni rng nỳi n thõn.
Gii T Thụi c mng, lin cừng m n t Miờn Thng, lm nh trong hang m .
Lỏng ging hng xúm khụng bit l i õu, ch cú Gii Trng bit ch m thụi. Gii
Trng thy c, vit mt bc th, ang ờm em treo triu mụn. Sỏng hụm sau, cú
ngi cn thn bt gp em vo dõng cho nh vua. Tn Vn cụng m ra c:
Cú mt con rng,
khi cũn tht th,
n rn i theo,
chu du thiờn h.
Rng khụng cú n,
mt rn ct ựi.
Nay rng tr v,
13
Điển tích điển cố tuyển chọn phần 2 ( Hà Nhật Minh st)
ó c yờn s.
n rn theo vo
u sung sng c.
Ch cú mt rn,
khụng ai hi n.
Nh vua git mỡnh, nh ngay li Gii T Thụi, ly lm hi hn, lin cho ngi i triu
nhng Gii T Thụi ó i mt ri. Nh vua truyn bt nhng ngi lỏng ging n
hi, ai bit ch dn thỡ cho lm quan, Gii Trng tõu vi Tn Vn cụng: vỡ Gii T
Thụi khụng mun cu thng nờn cừng m i n t Miờn Thng, cũn bc th ú
l ca Gii Trng.
Tn Vn Cụng lin cho Gii Trng lm chc h i phu, v bo Gii Trng a
ng vo Miờn Thng. Nhng khi vo n ni ch thy non cao rng rm, nc
chy hoa trụi, chim hút vộo von, mõy che mự mt, cũn tung tớch Gii T Thụi thỡ chng
thy õu c. Quõn lớnh tỡm c my ngi nụng phu gn y, Tn Vn cụng gi n
tn mt hi. H tha: my hụm trc cú trụng thy mt ngi cừng b c gi ngi
ngh nỳi ny ri vc nc sui ung, xong li cừng b c trốo lờn nỳi, khụng bit i
õu.
Tn Vn cụng truyn xe di chõn nỳi, sai ngi i dũ tỡm khp ni. Sut c my
ngy tri m chng thy tm hi. Tn Vn cụng cú v khụng bng lũng, bun bó bo
Gii Trng:
- Sao Gii T Thụi gin ta quỏ nh vy! Ta nghe Gii T Thụi l con chớ hiu, nu ta
t rng tt Gii T Thụi phi cừng m chy ra.
Quõn lớnh võng lnh phúng la t c my phớa rng. La to giú mnh lm chỏy lan c
my dm, n ba ngy mi tt. Nhng Gii T Thụi nht nh khụng ra, m con ụm
nhau cht di gc cõy liu.
Quõn lnh tỡm c ng xng. Tn Vn cụng trụng thy, ụm mt khúc, truyn quõn
lớnh em chụn di chõn nỳi, ri lp miu th. Nhng rung xung quanh nỳi u
lm t in c, i tờn nỳi gi l Gii Sn.
Ngy t rng ang l tit thanh minh, mng 3 thỏng 3. Sau ngi trong nc nh
n Gii T Thụi vỡ cht chỏy nờn hng nm n ngy hụm y khụng n t la, phi
lm sn lng khụ n, gi l tt "Hn thc", ngha l ngy y cm la, ch n
ngui.
Tt Hn thc, nh no cng cm cnh liu ngoi ca chiờu hn Gii T Thụi.
Cng cú nh lm c bn v t giy tin cỳng t.
Trong "on trng tõn thanh" ca c Nguyn Du, on din t m Tỳ B khn vỏi
thn "My trng" (Bch Mi) phũ h lm n khỏ, cú cõu:

Ca hng buụn bỏn cho may,
ờm ờm Hn thc ngy ngy Nguyờn tiờu.

"Nguyờn tiờu" l tt rm thỏng giờng. "Hn thc" l do in tớch trờn. õy cú ý ngy
ờm lỳc no cng c nh ngy hi, ngy tt.
Gic Nam Kha
Trong "Nam Kha ký thut" ca Lý Cụng Tỏ i nh ng cú k truyn Thun Vu
Phn nm mng thy chng n nc Hũe An. Thun c vua Hũe An cho vo bỏi
yt. Thy Thun tng mo khụi v nờn g con gỏi, cho lm phũ mó v a ra qun
Nam Kha lm quan Thỏi thỳ, cai tr c mt vựng to ln.
ng lỳc v chng Thun sng mt cuc vng gi, cc k sung sng thỡ bng cú
14

Xem chi tiết: Điển tích điển cố tuyển chọn P2