CHỢ VÙNG CAO THUỘC MIỀN NÚI PHÍA BẮC

Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Đại học quốc gia hà nội
Trờng đại khoa học xã hội và nhân văn
Khoa tâm lý học

tiểu luận môn dân tộc học
Một số nét đặc trng của chợ
vùng cao thuộc miền núi phía bắc

1
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
1. mở đầu
ở miền núi, dân c thờng phân bố rất tha thớt, cách xa nhau, đờng sá cách trở.
Những vùng này tập trung chủ yếu các dân tộc miền núi ít ngời, kinh tế thơng mại,
văn hóa thờng kém phát triển hơn miền xuôi. Vì vậy, nhu cầu mua bán, giao lu, nhu
cầu văn hóa của nhân dân chủ yếu tập trung ở các phiên chợ, với những nét đặc sắc
mà chỉ riêng chợ vùng cao mới có. ở những phiên chợ này, cái bản sắc nguyên
thủy, cái tâm hồn đích thực của một cái chợ vẫn còn tồn tại.
Vì vậy, nhiều phiên chợ vùng cao nh chợ Đồng Văn, Khâu Vai, Sa Pa, Bắc Hà,
Mờng Hum đều là những cái tên nổi tiếng mà ai cũng biết. Những phiên chợ này
hiện nay đã trở thành những điểm du lịch hấp dẫn, trở thành những sản phẩm văn hóa
phi vật thể vô giá. Trong phạm vi của bài tiểu luận, tôi xin phép đợc giới thiệu sơ lợc
qua một số phiên chợ tiêu biểu, chủ yếu ở vùng miền núi phía Bắc.
Các vùng miền núi cao này lại là các vùng có rất nhiều dân tộc thiểu số khác
nhau và ở đó ngời dân vẫn còn thích mặc các trang phục cổ truyền đa dạng, đầy màu
sắc, vẫn còn nói rất nhiều ngôn ngữ khác nhau và vẫn còn giữ đợc các lối sống, tập
quán thuần phác, vì thế đã tạo nên một bức tranh rực rỡ, thanh bình, hồn nhiên.
Những đặc điểm riêng biệt, đặc sắc mà chỉ các phiên chợ vùng cao với có đã tạo sức
hút lớn, tạo ra làn sóng du lịch mới lạ cho du khách trong ngoài nớc.
Ngi dõn tc vựng cao vn quen khộp kớn vi vũng xoay t cung t cp,
rau c thỡ trng ngoi nng, lng thc thỡ chng cú gỡ ngoi ngụ khoai v sn,
giao lu vn húa cng ch gúi gn trong bn lng, cuc sng gn nh bit lp vi
bờn ngoi. Ch cú nh nhng phiờn ch, h mi cú c hi giao lu, trao i, mua
bỏn hng húa, m rng ra vi th gii bờn ngoi. Vỡ vy, ch vn luụn hin hu v
luụn úng vai trũ quan trng trong cuc sng ca ngi vựng cao.
2. một số đặc trng tiêu biểu của chợ vùng cao.
2.1. Phiên chợ vùng cao là ngày hội, là nét văn hóa truyền thống đặc trng của
đồng bào các dân tộc miền núi.
2
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Mi phiờn ch l mt ngy hi ca ngi dõn trong vựng, ngi dõn t trờn
nỳi, trờn bn kộo v hp ch phiờn nh mt hỡnh thc giao lu vn húa, mua sm,
m mang kin thc. Chợ là nơi để ăn uống, tỏ tình hứa hẹn, đánh bài cá cợc, chọi gà,
chọi chim, hát múa, khèn sáo giao duyên và chọn ngời yêu dấu. Mỗi cuộc đi chợ là
một cuộc vui, vui ngay từ khi hò hẹn, gọi nhau, chờ đợi để lên đờng. Ch khụng n
thun l ni trao i hng húa, m ch cũn l nột vn húa c ỏo ca cỏc dõn tc
vựng cao nc ta.
2.2. Phiên chợ vùng cao là nơi giao lu gặp gỡ của ngời dân nhiều dân tộc khác
nhau.
Vào các phiên chợ chính, ngời ta có thể thấy có mặt ở đây ngời của tất cả các
dân tộc khác nhau trong vùng và bản nào cũng có ngời ra chợ, kể cả các bản làng xa
xôi nhất.
2.3. Ngời dân vùng cao thờng không đi chợ một mình.
Có khi cả gia đình cùng đi chợ. Thanh niên nam nữ thổi khèn, thổi sáo rủ nhau
đi chợ. Rất ít khi ngời dân đi chợ một mình.
2.4. Ngời dân đi chợ với nhiều mục đích.
a. Mục đích mua và bán.
õy luụn l hot ng ch yu nht v quan trng nht ca ngi i ch.
i vi ngi dõn vựng cao, hot ng mua bỏn ca h cỏc phiờn ch cú mt s
im khỏc bit:
- Mi ngi i ch l ngi bỏn v cng ng thi l ngi mua.
- Li nhun t mua bỏn khụng phi l iu quan trng i vi ngi dõn.
Bán đợc nhiều thì mua nhiều, bán đợc ít thì mua ít, chẳng bán đợc thì ăn
uống cùng ngời quen.
3
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
- Ngi dõn cú th bỏn bt c th gỡ m mỡnh cú: bú ci, gựi mng hoc
con g, con chú,
- Ngời dân thờng tiêu tiền vào việc ăn quà uống rợu ngay ở chợ, hoặc mua
mắm muối, kim chỉ, dầu đèn, mua bánh trái làm quà cho ngời ở nhà.
b. Mục đích giao lu, kết bạn, tìm hiểu, tỏ tình.
Đi chợ không chỉ đơn giản là đi bán và đi mua. Nhiều khi đi bán và đi mua chỉ
là cái cớ để ngời dân mặc những bộ quần áo đẹp nhất để khẳng định vẻ đẹp của bản
thân mình hoặc của dân tộc mình. Ngời dân hỏi thăm nhau, nhờ đa quà cho ngời
thân, nhờ hỏi thăm sức khỏe ngời thân. Rất nhiều ngời đã làm quen, lên duyên với
nhau qua các phiên chợ.
Cú nhng ch vựng cao ch mang tớnh cht giao lu, tỡnh cm nh ch tỡnh
Sa Pa, ch tỡnh Khõu Vai. Nhng ch ny ch cú ý ngha gii quyt v mt tỡnh
cm m hu nh khụng cú ý ngha v mt kinh t.
c. Đi chợ để giải quyết những việc mà ngày thờng cha làm đợc.
Ngời dân vùng cao đi chợ với rất nhiều mục đích khác nhau nh: lấy giống cho
lợn, vá đôi giầy, rèn lại lỡi cày đã mẻ, cắt tóc cho con, xem quẻ bói về hôn nhân, gọi
hồn ngời nhà mới chết, cắt thuốc, mời ngời về thiến ngựa mới tậu, tìm ngời để vay
tiền lo việc cới xin, mời bạn bè xa về dự lễ cất mả, khoe chim hót hay
2.5. Tiền đi chợ chủ yếu dùng để uống rợu.
Vi ngi dõn vựng cao, nht l i vi nam gii, i ch m khụng ung
ru thỡ coi nh khụng i ch. nhng phiờn ch vựng cao, mt hỡnh nh d nhn
thy nht ti cỏc phiờn ch vựng cao l cnh 5, 6 ngi n ụng, n b tm li
ung ru ci núi vui v. H ung ru thay nc, ung bng bỏt ch khụng
phi ung bng chộn. Ngi bỏn ru ong bng b bng ng m khụng dựng
chai, khụng o lớt. H cú th ngi c ngy ngoi ch nhõm nhi, hn huyờn vi mún
thng c, miống miộng hay tit canh lũng ln, lũng trõu, lũng bũ.
2.6. Cỏc mt hng ch vựng cao thng t hn ch min xuụi.
4
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Hng húa lờn n õy l c mt chng ng di, cc phớ vn chuyn rt
ln, kộo theo giỏ c tng. Vỡ vy, thng nhõn ch dỏm i hng r tin thỡ mi cú
lói, mi ỏp ng nhu cu ca ngi dõn.
Mt thc trng thng hay xy ra l ch vựng cao tp trung cỏc mt hng
tha, hng kộm cht lng, b sai sút v kiu cỏch mu mó Giỏ c ca tt c cỏc
mt hng u t hn di min xuụi gp ri, hoc gp ụi, ba ln.
3. MT S PHIấN CH VNG CAO TIấU BIU (xp theo a b c).
3.1. Ch Bc H
Ch Bc H l mt ch vựng cao ni ting ca
vựng Tõy Bc, nm cỏch Sa Pa 58km. õy l ch
phiờn, hp tun mt ln vo ch nht.
Ch õy khụng ch l ni trao i hng húa
m cũn l ni giao lu, sinh hot vn húa mang y
bn sc ca cỏc dõn tc ang cựng chung sng õy. Do nhng khú khn v a
hỡnh, a lý, vic i li, trao i thụng tin ht sc khú khn nờn ch cũn l ni
h gp g, hi thm tin tc ngi thõn, bn bố.
Ch cú mi sn vt ca vựng cao, nhng vt dng cn thit cho ngi
dõn tc: cy, cuc, xng, dao cỏc loi rau, hoa qu, mt ong. Nhng s thu hỳt ln
nht ca ch ú l trang sc, vỏy, ỏo, vi th cm, nhng chic gựi bng mõy
duyờn dỏng, nhng bc tranh c dt th cụng vi nhng ha tit sinh ng, mu
sc hi hũa v p mt.
Ch ni ting vi mún m thc thng c, vi khu bỏn nga thu hỳt rt nhiu
nam gii, v vi ru c sn ca ngi Mụng bn Ph.
5
Th cm
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Trong ting n o mua bỏn, nghe õu ú ting khốn v ting hỏt lỳc trm lỳc
bng ca cỏc chng trai tr nh mi gi cỏc cụ gỏi. Chiu n, ch bt u vón
khỏch; ngi n ụng say ru ngi ngt ngng trờn lng nga cũn ph n dt
nga v bn.
3.2. Ch Bỡnh Liờu
õy l ch vựng cao ca tnh Qung Ninh. ng bo cỏc dõn tc Kinh
(Vit), Dao, Ty, Sỏn Ch ti cỏc huyn Bỡnh Liờu, Tiờn Yờn, m H, Hi H v
mt s ngi buụn bỏn t khu ng Tụng - Trung Quc cng i ch Bỡnh Liờu.
Ch thng hp vo nhng ngy l (3, 7, 11, 15, 17 trong thỏng Ba õm
lch) hng nm. Thi gian hp ch t 9 gi sỏng n 2 gi chiu.
Hng hoỏ trao i trong ngy ch ch yu l cỏc
loi nụng, lõm th sn do nhõn dõn trong vựng nuụi
trng c nh: gia cm; cỏc loi du qu, hi, s; cỏc
loi c, cỏc loi lỏ thuc cha tr bnh v.v c bit
hn c l mt ong rng. ó t lõu mt ong c coi l
th hng c sn cho nhng du khỏch cú dp qua ni
ny.
V n ch, vic u tiờn ngi ta mua - bỏn trao i hng hoỏ, n ung
Cũn thanh niờn nam n thỡ to ra cỏc gúc ch ỏnh quay, ỏnh g, hỏt i
Then, i Soúng C, i Gi bn v.v Qua li ca ting hỏt, h th ti nhau,
tỡm hiu nhau, ri hn nhau, ch nhau trong ngy hi ch ti
Trc ngy v ch, nam n chun b mt b qun ỏo tht p, vỡ vi h v
ch l c mt ngy hi, h tha h th sc vui chi gii trớ sau mt thi gian lao
ng mt nhc, v õy cũn l mt dp t tỡnh qua li ca ting hỏt. Khụng ớt
nhng cp trai ti, gỏi sc qua nhng phiờn ch m ó nờn v nờn chng sng trn
i hnh phỳc bờn nhau.
3.3. Ch Do San.
6
Mt gúc ch
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Ch nm thung lng vựng cao Lai Chõu. Mi
tun ch hp mt phiờn, l ni t hi ca ngi dõn 8
xó vựng biờn gii Do San (Lai Chõu). Mun ti ch
phi mt 3 ngy vt nỳi, ch nm lt thm trong
thung lng cao hn 1500 một so vi mc nc bin,
bn b l nỳi.
Mi tun, ch cú mt phiờn. Nh cỏc phiờn ch vựng cao khỏc, Do San l
ni trao i sn vt, mua bỏn, nhng nhiu hn l ni t hi ca ngi dõn cỏc bn
vựng biờn gii v giao lu, trũ chuyn, l ni nhng chng trai Hmụng rộo rt
gi bn tỡnh u ch, nhng cụ gỏi H Nhỡ hỏt thỏnh thút cui ch Mi phiờn,
ch hp t khi sỏng sm n 3 gi chiu l vón khỏch. Hng hoỏ trao i a phn
ch l sn vt vựng cao x lnh : tỏo mốo, cam ngt, tho qu v c nhng vt
dng sinh hot t min xuụi mang lờn.
Ch phiờn Do San l ni t hi hng tun ca 3 tc ngi ch yu sng
vựng nỳi cao tnh Lai Chõu : Dao, H Nhỡ, Hmụng. Ti phiờn, ch ngp sc mu
trang phc truyn thng ca cỏc tc ngi, n ó th ng. Nhng ngi bỏn hng li
tr thnh nhng ô phiờn dch ằ siờu ng khi cú th bit c nhiu ngụn ng khỏc
nhau.
3.4. Ch ng Vn
Ch ng Vn nm trung tõm huyn ng Vn, cỏch th xó H Giang
khong 150 km. Ch hp cỏc ngy trong tun nhng ụng vui tp np nht l ch
phiờn vo chiu th by. T m sỏng th by cỏc con ng mũn, nhng tuyn
ng chớnh dn xung ch ng Vn ó thp thoỏng tng on ngi, nga. Tri
sỏng rừ l lỳc ch ng Vn tp np ngi.
Ch cú cỏc sn phm ca ng bo cỏc dõn tc, t vỏy, ỏo, tht lng l
sn phm ca cỏc thiu n Mụng n cỏc mún n truyn thng nh xụi, ru ngụ.
Ch ng Vn cú bỏn nhiu sn phm rau, hoa qu sch ca ng bo Ty, Dao,
7
Ch l ni trai gỏi hn
nhau tõm tỡnh.
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Mụng, cỏc loi thc phm tht cỏ Khụng ch cú vy, ni õy cũn cú dch v ti
ch t khõu giy, m n lm cỏc loi tỳi th cm.
Gn tra, khi mi ngi ó mua sm cỏc vt
dng cn thit cho mỡnh v gia ỡnh, mi ngi li
cựng chung vui bờn cho thng c, ung bỏt ru
ngụ, n mốn mộn, tõm s v cụng vic, cuc sng,
gia ỡnh. Tan ch l lỳc nhng chng trai Mụng gp
bn bố mi ru, ung say sa, nm ng. Cnh ú
cụ gỏi Mụng, ging cao ụ che nng cho chng. X
chiu khi mt tri khut dn sau nhng ngn nỳi, tng ụi, tng ụi cỏc chng trai,
cụ gỏi Mụng dt nhau tr v, trờn mỡnh nga ch y hng.
3.5. Ch Tỡnh Khõu Vai
Ch ch hp mi nm mt ln vo ngy 27 thỏng 3 õm lch ti xó Khõu Vai,
huyn Mốo Vc, tnh H Giang. Hi ch l ni hũ hn cho tt c trai gỏi yờu nhau
trong vựng, ni nhng ngi tỡnh c gp nhau, ni tỡm bn tỡnh.
Ch Khõu Vai ban u hp khụng cú ngi mua, khụng cú ngi bỏn. H
n õy ch nhm nhỡn búng dỏng m lũng mỡnh ó trao thng gi nh. Nu
gp li ngi xa thỡ trũ chuyn cho tha lũng nh mong; nu cha bit thỡ lm
quen, kt bn. Bt k tui tỏc, gi hay tr. H mang n õy thc n sn, khi n
ba b ra cựng n vi nhau gúi cm np, c sn, ming bỏnh tt c u l sn
phm t lm mang i t nh.
Ngi ta n ch t chiu hụm trc sỏng sm
hụm sau ó cú mt ch. H ch i sut mt nm
rũng cho nờn tõm trng ca ngi i ch tht hỏo hc.
Sỏng sm l lỳc h dn dỏc tỡm nhau. Ngi tỡm c
bn ri thỡ trũ chuyn vi nhau khụng dt. Ngi cha
8
Bờn cho thng c
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
tỡm c bn thỡ bn chn ngúng i, mi mt ch mong. Cũn nhng ngi mi
n ln u tỡm bn thỡ mun nhanh chúng tỡm c mt ngi bn tõm tỡnh.
Khi cú bn ri cng l lỳc h say m bờn nhau
Bun nht l lỳc chiu v, lỳc h phi chia tay, tht bn rn chng mun ri
nhau. Du sao, s hi ng ó li trong h mt iu gỡ ú rt thiờng liờng. Vi
ụi bn tr bit õu nm ú h s nờn v nờn chng, hoc cú khi phi hn nhau ch
phiờn nm ti.
3.6. Ch Mng Hum
Ch Mng Hum hp vo ch nht hng tun, l ngy nhn nhp nht ca
vựng nỳi cao Bỏt Xỏt. T th xó Lo Cai, i ụtụ qua 20km ng nha ti huyn l
Bỏt Xỏt, ri t õy vt thờm 24km ng ốo n ch Mng Hum. Ch l
ni gp g, giao lu, mua bỏn v vui chi ca b con cỏc dõn tc H Nhỡ, HMụng,
Hoa, Giỏy, Dao é, Dao Tuyn, Hỏn
Nhng by nga i ch vo ch tp trung bờn sui vi sc lụng, thnh
thong hớ vang. Ch luụn n o, tp np v sc s vi y phc ca cỏc cụ thiu n
dõn tc. Nhng cụ gỏi, chng trai bn lng i ch õu ch mua bỏn m cũn i
tỡm hiu, vui chi, tỡm bn tỡnh, vỡ th ai cng lm p chng kộm gỡ i d
ngy hi. Cỏc thiu n HMụng vỏy hoa gi cm, li i thờm mỏi túc gi bng len
si nhum mu rc r trụng ging nh mt bụng hoa bit i, lung linh khoe sc.
ép khụng kộm l b trang phc Dao : cỏc thiu n mc ỏo qun mu chm en
im xuyt hoa vn trờn ngc ta nh nhng cỏnh bm v i chic khn rc
c kt thờm rt nhiu mún trang sc bng bc, lỳc no cng lp lỏnh. C cỏc em
bộ dõn tc Dao, dự cũn c u trờn lng m nhng cng c m chm chỳt ỏo
qun, khn m v cỏc em c mi ngi thớch ngm nht
3.7. Ch tỡnh Sa Pa
Ch hp vo ti th by hng tun. õy l mt hot ng vn hoỏ phong
phỳ v c ỏo ca ngi dõn ni õy ó cú t lõu i.
9
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Ging nh nhiu ch phiờn ni khỏc, ch phiờn Sa Pa l ni din ra hot
ng trao i, mua bỏn hng hoỏ, sn phm hng hoỏ ca a phng. Ch cú iu
c bit lý thỳ, h n õy khụng ch trao i, mua bỏn vi nhau m cũn hn
hũ, trao duyờn.
Lỳc tri ti, di ỏnh ốn nht nho, ch l tõm
im ca nhng ụi trai gỏi ngi HMụng, ngi
Dao, ngi Nhng cựng vui chi, tr ti mỳa hỏt, thi
kốn tỡm cho mỡnh mt ngi bn tỡnh. Nhng õm
thanh quyn r ú l nhp cu ni nhng chng trai, cụ
gỏi li vi nhau. Nhng chng trai ó chn cho mỡnh
mt cụ gỏi, h tỡm cỏch chim c cm tỡnh ca cụ gỏi, khi nhn c ỏnh mt
tỡnh ca cụ gỏi dnh cho mỡnh, thỡ h nm tay nhau tỡm mt ni vng cựng nhau
ngi trũ chuyn ht ờm.
Tri mi lỳc mt sỏng, nhng õm thanh quyn r t kốn lỏ, sỏo, khốn cng
tha dn, h phi tm bit nhau bt u mt ngy mi. Nhng h, nhng chng
trai, cụ gỏi ang m trong men yờu y, khụng quờn trao nhau nhng k vt hn
n phiờn ch sau
4. KT LUN.
c trng tiờu biu nht ca cỏc ch vựng cao ú l nột vn húa trong sỏng
hn nhiờn, y tỡnh ngi. ú chớnh l nhng im ó gõy lờn sc cun hỳt, nột
c ỏo riờng bit phõn bit ch vựng cao vi ch ca cỏc vựng min khỏc trờn t
nc Vit Nam. Chớnh nhng nột vn húa c ỏo ú ó to thờm s hp dn cho
nhng sn phm ca ng bo dõn tc nh cỏc sn vt nỳi rng, cỏc thờu th
cm, hoa trỏi rau qu
10
Thiu n Mụng
ch tỡnh Sa Pa
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
Chỳng ta cn phi quan tõm nhiu hn trong vic gi gỡn v cng c nhng
nột c trng truyn thng tt p ca mi phiờn ch vựng cao. Bi chỳng khụng
ch cú ý ngha v kinh t - xó hi, m l mt phn quan trng ca vn húa phong
tc tp quỏn truyn thng ca ng bo cỏc dõn tc thiu s vựng cao. Nhng ch
phiờn vựng cao ni ting phi a vo danh mc di sn vn húa phi vt th cn
phi bo tn, gỡn gi cho cỏc th h sau v gỡn gi cho dõn tc Vit Nam.
11
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368
các nguồn Tài liệu tham khảo
[1] Bảo tàng Dân tộc học
Địa chỉ: Đờng Nguyễn Văn Huyên - Cầu Giấy - Hà Nội
[2] Tạp chí Xa Nay - Hội khoa học lịch sử Việt Nam
Số 131, tháng 1 năm 2003
[3] Các bài viết, bài phóng sự trên mạng Internet
Các trang web sau:
- http://www.hanoimoi.com.vn
- http://www.webdulich.com - http://www.vietnamtravelguide.com
- http://www.vietshare.com
- http://www.saigonnet.vn
- http://www.laodong.com.vn
- http://www.vtc.com.vn
- http://www.vietnamtourism.com
- http://vietnamnet.vn
- http://vnexpress.net
http://www.vtv.vn
12

Xem chi tiết: CHỢ VÙNG CAO THUỘC MIỀN NÚI PHÍA BẮC